Tâm Rõ Biết
và Tâm Biết Rõ
Con đường trở về với Tánh Giác
Con đường trở về với Tánh Giác
Trong hành trình tu tập, một trong những cốt lõi quan trọng nhất chính là hiểu đúng về cái "biết". Đức Phật nhiều lần nhấn mạnh rằng, nếu không trực nhận được bản chất của cái biết, hành giả rất dễ lầm tưởng mình đang tu, nhưng kỳ thực chỉ đang chạy theo đối tượng của tâm – chưa thực sự trở về với tánh biết vốn sẵn có.
Trong đời sống hằng ngày, phần lớn cái "biết" mà ta vận dụng chính là thức. Thức là năng lực nhận biết qua đối tượng: mắt thấy sắc, tai nghe tiếng, ý thức phân biệt danh – sắc – thọ – tưởng – hành. Đây là cái biết mang tính phân chia chủ thể – khách thể.
Thức có khả năng nhận diện và phân biệt, nhưng thường bị che phủ bởi vô minh, tập khí và định kiến. Vì thế, khi chỉ nương vào thức, ta dễ rơi vào chấp thủ, dính mắc và phiền não.
Khác với thức, Tâm Rõ Biết không cần nương vào bất kỳ đối tượng nào để hiện hữu. Nó là tánh biết tự có, trong sáng, hiển nhiên, luôn hiện diện nơi mỗi con người.
"Rõ biết" ở đây nhấn mạnh tính tự sáng tỏ, tự hiển lộ của tánh giác này. Nó giống như tấm gương: phản chiếu mọi hình ảnh nhưng không bị hoen ố bởi bất cứ hình ảnh nào.
Trong các truyền thống Phật giáo, tánh biết này được diễn tả bằng nhiều tên gọi: Tánh Giác (Rigpa trong Phật giáo Tây Tạng), Trí tuệ Bát Nhã (Prajna), hay Tâm Quang Minh.
Nếu Tâm Rõ Biết nhấn mạnh tính trong sáng và hiển lộ, thì Tâm Biết Rõ lại nhấn mạnh năng lực quán chiếu thấu suốt. Đây là cái biết trực tiếp thấy rõ thực tướng của các pháp: vô thường, khổ, vô ngã.
Trong trạng thái này, hành giả không còn dừng lại ở sự phân biệt của thức, mà trực nhận bản chất vận hành của hiện tượng. Trí tuệ giải thoát được sinh khởi từ đó – không phải kiến thức vay mượn từ bên ngoài, mà là sự hiển lộ tự nhiên của tánh giác vốn có.
Điều cốt lõi nơi lời dạy của Đức Phật là: "Hiểu đúng và hành đúng."
Hiểu rằng ngoài cái biết phân biệt (thức), còn có Tâm Rõ Biết và Tâm Biết Rõ.
Hành là nuôi dưỡng và an trú trong sự rõ biết ấy, để từ đó trí tuệ thấu suốt được phát khởi.
Trong thực tập, đây chính là thiền niệm xứ (Satipatthana) và thiền minh sát (Vipassana): không chạy theo đối tượng, không đồng hóa với vọng niệm, mà sống trong sự tỉnh thức. Từ đó, tâm quán chiếu được bản chất vô thường – khổ – vô ngã của thân và tâm.
Khi hành giả duy trì được cái biết trong sáng, không lẫn lộn với thức phân biệt, thì trí tuệ hiển lộ. Đây chính là con đường Đức Phật đã đi qua và chỉ lại: quay về với Tâm Rõ Biết, phát huy Tâm Biết Rõ.
Khi ấy, ta không chỉ "biết cái gì" mà còn "biết thế nào" – một cái biết thấu suốt, vượt ngoài nhị nguyên, đưa hành giả trở về với tự tánh giải thoát, không còn bị trói buộc bởi vọng tưởng và phiền não.
Sự phân biệt giữa Thức, Tâm Rõ Biết và Tâm Biết Rõ không phải chỉ là lý thuyết, mà chính là kim chỉ nam cho hành trình tu tập.
Nếu chỉ dừng ở cái biết của thức, ta vẫn còn luân hồi, trói buộc.
Nếu trở về và sống trong Tâm Rõ Biết, phát triển Tâm Biết Rõ, thì cánh cửa trí tuệ giải thoát sẽ rộng mở.
Đây chính là điều Đức Phật và chư Tổ sư luôn nhấn mạnh: sống với tánh giác vốn sẵn nơi chính mình – đó là con đường an lạc và giải thoát chân thật.