Mục đích tối hậu của tu tập không phải là có được tri thức uyên bác, cũng không phải chỉ tìm chút an tĩnh tạm thời, mà là giải thoát khỏi khổ đau và luân hồi sinh tử. Đức Phật gọi đó là Niết Bàn – sự chấm dứt hoàn toàn tham, sân, si. Con đường ấy khởi đầu bằng nhận diện đúng cái biết, đi qua sự thực hành tỉnh sáng, và kết thúc trong trí tuệ giải thoát.
Hành giả trước hết cần nhận ra: cái biết thông qua Thức chỉ là cái biết có điều kiện, luôn sinh diệt, luôn phân biệt. Nó là công cụ cần thiết trong đời sống, nhưng nếu đồng hóa với nó, ta sẽ mãi chạy trong vòng lẩn quẩn của vọng tưởng, chấp ngã, phiền não.
Thấy được giới hạn của Thức chính là bước đầu mở cửa giải thoát.
Khi thôi đồng hóa với Thức, hành giả có thể trở về với Tâm Rõ Biết – cái biết vốn sẵn, trong sáng, không vướng mắc. Đây là nền tảng của thiền định: không chạy theo quá khứ, không phóng tới tương lai, mà tỉnh sáng ngay trong hiện tại.
An trú trong Tâm Rõ Biết là hồi quy về bản tâm – nơi mọi vọng tưởng không còn che phủ.
Từ Tâm Rõ Biết, hành giả bước sang Tâm Biết Rõ – cái biết thấu suốt thực tướng của thân tâm và thế giới. Đây chính là thiền tuệ (Vipassana):
Thấy rõ mọi hiện tượng đều vô thường.
Thấy rõ vô thường dẫn đến khổ.
Thấy rõ không có cái "tôi" bất biến nào trong dòng sinh diệt ấy.
Khi trí tuệ này càng lúc càng vững mạnh, tham – sân – si tự động tan rã.
Khi tâm sống trọn vẹn trong Rõ Biết và Biết Rõ, hành giả không còn bị trói buộc bởi vọng tưởng. Lúc ấy, giải thoát không còn là điều gì xa xôi, mà là sự thật đang hiển lộ ngay trong từng giây phút hiện tại.
Đây chính là con đường mà Đức Phật đã đi qua: từ tỉnh sáng (samatha, định) đến tuệ giác (vipassana, trí tuệ), từ đó vượt thoát khỏi sinh tử.
Giải thoát không phải là chạy trốn cuộc đời, cũng không phải là đạt đến một cảnh giới đặc biệt nào. Nó là sự thấy rõ thực tại như nó là, ngay nơi thân này, tâm này, trong đời sống này.
Con đường ấy không phải tìm ở bên ngoài, mà chỉ cần quay về chính mình:
Từ Thức → về Tâm Rõ Biết.
Từ Tâm Rõ Biết → phát huy Tâm Biết Rõ.
Từ Tâm Biết Rõ → hiển lộ trí tuệ giải thoát.
Đó là con đường thẳng tắp mà Đức Phật và chư Tổ đã đi, và cũng là con đường mỗi hành giả có thể bước đi ngay hôm nay.
Con đường giải thoát không nằm ngoài cái biết. Khi ta nhầm lẫn Thức là tất cả, ta sống trong luân hồi. Khi trở về với Tâm Rõ Biết và phát triển Tâm Biết Rõ, trí tuệ hiển lộ và giải thoát trở thành hiện thực.
Đây chính là cốt tủy của toàn bộ Phật pháp:
Sống tỉnh sáng.
Quán chiếu thấu suốt.
Buông xả mọi chấp thủ.
Và như thế, hành giả chạm đến tự tánh giải thoát – điều mà Đức Phật gọi là Niết Bàn, sự an lạc tối thượng vượt ngoài sinh tử.