Nếu Tâm Rõ Biết là sự tỉnh sáng vốn sẵn, không phân biệt, không vướng mắc, thì Tâm Biết Rõ chính là sự vận dụng tánh giác để thấy thấu bản chất thực tại. Đây không còn chỉ là cái biết trong sáng, mà là cái biết trực tiếp quán chiếu, xuyên suốt, đưa đến trí tuệ giải thoát.
Rõ Biết: nhấn mạnh tính hiển nhiên, sáng tỏ, không bị che lấp.
Biết Rõ: nhấn mạnh khả năng quán chiếu sâu xa, thấy sự vật như chính nó là.
Hai mặt này không tách rời: khi hành giả an trú trong Tâm Rõ Biết, từ đó mới phát triển Tâm Biết Rõ. Và khi Tâm Biết Rõ khởi lên, nó lại làm sáng tỏ thêm Tâm Rõ Biết.
Tâm Biết Rõ là cái biết thấy đúng như thật (yathābhūtañāṇadassana) về các pháp:
Thấy rõ vô thường: mọi hiện tượng, từ thân thể đến cảm xúc, ý nghĩ, đều sinh rồi diệt.
Thấy rõ khổ: bất kỳ cái gì vô thường đều không đem lại hạnh phúc bền vững.
Thấy rõ vô ngã: thân tâm chỉ là sự kết hợp của duyên, không có "tôi" hay "của tôi" thật sự.
Đây không phải là sự hiểu biết bằng lý thuyết hay suy luận, mà là trực nghiệm sống động trong từng khoảnh khắc tỉnh thức.
Trong thực hành thiền minh sát (Vipassana), hành giả bắt đầu bằng việc ghi nhận trong sáng (Tâm Rõ Biết), rồi từ đó, sự quán chiếu tự nhiên phát khởi (Tâm Biết Rõ).
Ví dụ:
Khi một cảm giác đau xuất hiện, Tâm Rõ Biết chỉ ghi nhận "đau". Nhưng khi quán chiếu, Tâm Biết Rõ thấy rằng cơn đau sinh rồi diệt, không có thực thể bền chắc, và do đó không còn bám chấp vào nó.
Khi một ý nghĩ khởi lên, Tâm Rõ Biết chỉ biết có ý nghĩ. Tâm Biết Rõ đi xa hơn: thấy rằng ý nghĩ ấy cũng chỉ là một dòng hiện tượng, không phải là "tôi".
Qua tiến trình này, hành giả không còn đồng hóa với thân tâm, mà trực nhận được bản chất thật sự của các pháp.
Khi Tâm Biết Rõ phát triển đầy đủ, trí tuệ giải thoát (paññā) hiển lộ. Đây là loại trí tuệ không dựa vào học hỏi, tích lũy hay suy luận, mà là trí tuệ trực giác, thấy rõ thực tại như nó là.
Đức Phật gọi đây là cánh cửa giải thoát:
Thấy vô thường → buông xả chấp thủ.
Thấy khổ → dừng tìm cầu trong những gì vô thường.
Thấy vô ngã → thoát khỏi ảo tưởng về một "cái tôi" cố định.
Khi đó, hành giả không chỉ dừng lại ở việc "biết đối tượng", mà đã biết bản chất của đối tượng, vượt khỏi nhị nguyên và vọng tưởng.
Nếu Tâm Rõ Biết là nền tảng giúp ta trở về với bản tâm trong sáng, thì Tâm Biết Rõ chính là con đường đưa ta ra khỏi khổ đau. Hai cái biết này bổ sung cho nhau:
Không có Rõ Biết, ta không thể khởi đầu quán chiếu.
Không có Biết Rõ, sự tỉnh sáng trở nên thụ động, không đi đến giải thoát.
Do đó, Tâm Biết Rõ là đỉnh cao của tu tập – nơi trí tuệ hiển lộ, và hành giả trực tiếp chạm vào tự tánh giải thoát.